រក្សាសិទ្ធិដោយក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង
រៀបរៀងដោយៈ លោក ឯក ច័ន្ទដារ៉ារិទ្ធ
កាលបរិច្ឆេទ នៃការសាងសង់
-សំណង់ឈើ ក្នុងឆ្នាំ ១៨៩២
-សំណង់បេតុង ឆ្នាំ ១៩៦២
ព្រះមហាក្សត្រ :
ព្រះបាទនរោត្តមនិង
ព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ។
ទីតាំង: ស្ថិតនៅ ខាងត្បូងនៃបរិវេណព្រះបរមរាជវាំង។
កាលប្រវត្តិ
១- វត្តឧបោសថរតនារាម ហៅ វត្តព្រះកែវមរកត
វត្តព្រះកែវមរកត នេះស្ថិតនៅផ្នែក ខាងត្បូង នៃបរិវេណព្រះបរមរាជវាំង សំណង់ដែលសំខាន់មានទីតាំង នៅចំកណ្តាល គឺ
ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត ដែល ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា
វត្តព្រះកែវមរកតឬ
វត្តប្រាក់ ដែលត្រូវបាន កសាងឡើងរវាង ឆ្នាំ ១៨៩២ និង ឆ្នាំ ១៩០៣ដោយ
ព្រះបាទនរោត្តម ហើយប្រាសាទនេះត្រូវបានជួសជុលកែលំអជាថ្មនៅឆ្នាំ ១៩៦២ នៅតាម រចនាបទនៃ ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរដោយ
សម្តេចព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ។ កាលដើមឡើយ ប្រាសាទនេះ ត្រូវបានគេហៅថា
វត្តឧបោសថរតនារាម ដោយសារតែព្រះមហាក្សត្រប្រារព្វធ្វើពិធីសមាទានឧបោសថសីលជារៀងរាល់ថ្ងៃសីលព្រមទាំងប្រារព្វពិធីបុណ្យផ្សេងៗនៅទីនេះដោយព្រះរាជវង្សានុវង្សនិងមន្តី្រអ្នកមុខអ្នកការទៅតាទំនៀមទំលាប់ព្រះពុទ្ធសាសនាទៀតផង។
តាមផ្ទាំងបថមសិលាដែលនៅចំពីមុខ
ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត បានអោយដឹងថា
វត្តព្រះកែវមរកត ត្រូវបានកសាងឡើង អំពីឈើ ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះករុណា
ព្រះបាទនរោត្តម ។ ពិធីបច្ចុះសីមាត្រូវបានប្រារព្ធធ្វើឡើង នៅថ្ងៃ ទី ៨ កើត ខែ មាឃ ឆ្នាំ ខាល ព.ស ២៤៤៥ ត្រូវនឹងថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី ៥ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៣។
ក្នុងឆ្នាំ ១៩៦២
វត្តព្រះកែវមរកតត្រូវបានរុះរើនិងត្រូវបានសាងសង់ឡើងវិញជាបេតុងដោយរក្សារចនាបទស្ថាបត្យកម្មដូចដើមដែលមានកំរាលឥដ្ឋនិងសសរធ្វើពីថ្មម៉ាបនាំចូលពីប្រទេសអ៊ីតាលី ក្រោមព្រះរាជតម្រិះដ៏ថ្លៃថ្លារបស់ព្រះមហាក្សត្រី
ស៊ីសុវត្ថ មុនីវង្ស កុសមៈនារីរតន៍ សេរីវឌ្ឍនា ដែលជាព្រះមាតា
សម្តេចព្រះបាទនរោត្តម សីហនុនិងក្រោម ព្រះរាជកិច្ចដឹកនាំដ៏ថ្លៃថ្លារបស់ ព្រះករុណា
ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ។
វត្តព្រះកែវមរកតក៏ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយព្រះករុណា
ព្រះបាទ សម្តេចនរោត្តម សីហនុ ដើម្បីបួសជាព្រះសង្ឃរយៈពេលមួយព្រះវស្សាគឺ នៅថ្ងៃទី ៣១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៤៧ ។ក្នុងពេលមានពិធីបុណ្យផ្សេងៗមាន ព្រះសង្ឃពីបណ្តាវត្តផ្សេងៗដូចជា
វត្តល័ង្កកា វត្តឧណ្ណាលោម វត្តបទុមវតី ជាដើម ត្រូវបានគេនិមន្តអោយចូលរួមនៅក្នុង
ព្រះវិហារព្រះកែវមរកតផងដែរ។
វត្តនេះត្រូវបានគេហៅថា
វត្តព្រះកែវមរកតដោយសាមានរូបបដិមាមួយអង្គធ្វើអំពីត្បូងមានតម្លៃដែលមានពណ៌ដូចត្បូងមរកតដែលតម្កល់ទុកក្នុងព្រះវិហារនេះ។ព្រះវិហារនេះត្រូវបានអ្នកទេសចរបរទេសហៅថា
វត្តប្រាក់ ដោយសារតែកំរាលឥដ្ឋធ្វើអំពីប្រាក់។កម្រាលឥដ្ឋទាំងមូលក្រាលដោយប្រាក់ដែលមានចំនួន៥៣២៩ផ្ទាំង ដែលក្នុងមួយផ្ទាំងមានទម្ងន់ ១.១២៥ គីឡូក្រាម។ វត្ថុសិល្បៈដែលដាក់តាំងដែលនៅក្នុងព្រះវិហារនេះមានចំនួន ១៦៥០ ដែលភាគច្រើនជាពុទ្ធបដិមាធ្វើពីមាសប្រាក់សំរឹទ្ធនិងមានតុបតែងដោយត្បូងមានតម្លៃដូចជាពេជ្រ ត្បូងទទឹម ត្បូងកណ្តៀងនិងត្បូងមានតម្លៃដទៃទៀត។
ព្រះកែវមរកត
ព្រះវិហារនេះត្រូវបានគេសាងសង់ឡើងដើម្បីតម្កល់ពុទ្ធបដិមាមួយអង្គធ្វើពីត្បូងមានតម្លៃដែលមានពណ៌ដូចត្បូងមរកត។ហេតុនេះហើយទើបព្រះពុទ្ធរូបនេះត្រូវបានគេហៅថាជា
ព្រះអង្គព្រះកែវមរកត។
ព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកតនេះត្រូវបានគេតម្កល់នៅលើព្រះបុស្បុកខ្ពស់ជាងគេដែលមានរចនាក្បាច់ដ៏វិចិត្រ។ព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកតនេះគង់ក្នុងកាយវិការ
វិជ័យ «
ព្រះពុទ្ធផ្ចាញ់មារ ឬ
ភូមិស្ពាសាមុទ្រ គឺគង់ពត់ព្រះភ្នែនដូចព្រះពុទ្ធរូបសម្មាធិដែរ ប៉ុន្តែព្រះហស្តស្តាំផ្កាប់លើព្រះឧរា ហើយចង្អុលចុះទៅផែនដី ចំណែកព្រះហស្ថឆ្វេងផ្ងារលើដាក់លើព្រះឧរា ។
ព្រះពុទ្ធបដិមាធ្វើពីមាសមាន ទម្ងន់៩០គីឡូ
ព្រះពុទ្ធបដិមាមួយអង្គដែលស្ថិតនៅខាងមុខព្រះរាជបល្ល័ងព្រះកែវមរកតមានព្រះនាមថា
អរិយមេត្តេយ្យោ ឬ
អារ្យមេត្រី។បដិមានេះទ្រង់ឈរ ធ្វើពីមាស ទម្ងន់៩០គីឡូ និងមានដាំពេជ្រចំនួន
២០៨៦គ្រាប់ គ្រាប់ពេជ្រដែលធំជាងគេគឺមានទំហ៊ុំ២៥ការ៉ាតដែលស្ថិតនៅចំគែមម្កុដខាងមុខ។
ព្រះបាទនរោត្តមបានកសាងព្រះបដិមានេះនៅឆ្នាំ១៩០៤ តាមព្រះរាជបណ្តាំរបស់
ព្រះបាទនរោត្តមដែលជាព្រះរាមរបស់ព្រះអង្គ។
ព្រះបាទនរោត្តមទុកព្រះរាជបណ្តាំមុនពេលព្រះអង្គចូលទិវង្គតថាបន្ទាប់ពីរំលាយព្រះបរមសព្វរបស់ព្រះអង្គហើយព្រះបរមកោដ្ឋដែលធ្វើពីមាសត្រូវយកទៅរំលាយធ្វើជារូប
ព្រះអរិយមេត្តេយ្យោ ឬ
អារ្យមេត្រី។ដូច្នេះហើយទើបសម្តេច
ព្រះបាទស៊ីសុវត្ត អោយគេធ្វើរូបបដិមាតំណាងរូប
ព្រះនរោត្តម ក្នុងទម្រង់ជា
ព្រះអរិយមេត្តេយ្យោ ឬ
អារ្យមេត្រីដែលនឹងបានត្រាស់បន្ទាប់ពីព្រះសាម្មាសាម្មពុធ្ធគោតម។
រូបបដិមានេះមានព្រះបរមនាមថា
ព្រះជិនរាំង្សីរាជ្ជកនរោត្តមដែលតំណាងអោយ
ព្រះអរិយមេត្តេយ្យោ ឬ
អារ្យមេត្រី។
ព្រះសារីរិកធាតុ
នៅខាងទក្សិណនៃព្រះបដិមាធ្វើពីមាស៩០គីឡូមានទូដាក់តាំងព្រះសារិរិកធាតុរបស់ព្រះពុទ្ធដែលជាអំណោយពីប្រទេស
ស្រីលង្កាដោយព្រះតេជគុណ
ល្វី ឯម ដែលគង់នៅ
វត្តលង្កានៅក្រុងភ្នំពេញក្នុងឆ្នាំ១៩៥៦។
ពុទ្ធបដិមាធ្វើអំពីមាស
នៅផ្នែកឧត្តរនៃព្រះបដិមាធ្វើពីមាស៩០គីឡូមានទូដាក់តាំងព្រះបដិមាដែលជាព្រះរាជអំណោយពីព្រះមហាក្សត្រីយានី
ស៊ីសុវត្តិ មុនីវង្ស កុសុមៈនារីរតន៌ សេរីវឌ្ឍនានៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៩។វត្ថុដែលជាព្រះរាជអំណោយនេះរួមមានពុទ្ធបដិមាធ្វើអំពីមាសដែលបង្ហាញពីកាលពុទ្ធប្បវត្តិរបស់ព្រះពុទ្ធ គឺ ប្រសូត្រ ត្រាស់ដឹង និង ការចូលព្រះបរិនិព្វាន។
ព្រះសលៀង
ព្រះសលៀងគឺជាគ្រែស្នែងសម្រាប់សែងព្រះមហក្សត្រក្នុងកំឡុងពេលពិធីអភិសេកឡើងគ្រោងរាជ្យនិងពិធីច្រតព្រះន័ង្គល។ព្រះសលៀងនេះធ្វើពីមាសដែលមានទម្ងន់២៣គីឡូដែលដាក់តាំងនៅខាងក្រោយព្រះរាជបល្ល័ងព្រះកែវមរកត។
មានវត្ថុសិល្បៈជាច្រើនដ៏ទៃទៀតធ្វើពីមាសនិងប្រាក់និងវត្ថុមួយចំនួនទៀតមានដាំត្បូងទទឹម ត្បូងកន្តៀង និង ត្បូងពេជ្រជាដើមដែលបានដាក់តាំងបង្ហាញនៅក្នុងទូ។រាល់វត្ថុសិល្បៈដែលដាក់តាំងបង្ហាញក្នុងទូកញ្ចក់ទាំងនេះគឺជាព្រះរាជអំណោយពីព្រះមហាក្សត្រ ពីមន្រ្តីអ្នកមុខអ្នកការ ពុទ្ធបរិស័ទ និង បណ្តាប្រទេសនានា ដល់
ព្រះកែវមរកត។
ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមពីឆ្នាំ១៩៧៥ដល់១៩៧៩មានវត្ថុសិល្បៈមួយចំនួនត្រូវបានបាត់បង់និងបំផ្លិចបំផ្លាញ។
នៅចំពីមុខ
ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត មានចេតិយចំនួនបីគឺធំពីរនិងតូចមួយ និងមានរូបសំណាក
ព្រះបាទនរោត្តម(១៨៦០-១៩០៤)គង់លើព្រះទីនាំងអាជានេយ្យ។
២-រូបសំណាកព្រះបាទនរោត្តម
រូបសំណាកនៅលើព្រះទីនាំងអាជានេយ្យគឺជារូបសំណាក
ព្រះបាទសម្តេនរោត្តម(១៨៦០-១៩០៤)ដែលស្ថិតនៅចំពីមុខព្រះវិហារព្រះកែវមរកត រូបសំណាកនេះតម្កល់នៅក្នុងមណ្ឌបដែលមានដំបូលស្រួចរាងជាពីរ៉ាមីដ។រូបសំណាកនេះកសាងដោយសិល្បៈករជនជាតិបារាំងឈ្មោះ
អឺដិ (Eude) នៅក្រុងប៉ារីសក្នុងឆ្នាំ១៨៨២។
រោងមណ្ឌបនេះត្រូវបានសាងសង់បន្ថែមក្រោយពីបានឯករាជ្យពីបារាំងនៅខែវិច្ឆិការឆ្នាំ១៩៥៣
ដោយប្រក់ដំបូលពីលើរូបសំណាកនេះដោយ
ព្រះបាទសម្តេចនរោត្តមសីហនុដើម្បីជាការរំលឹកគុណដល់ព្រះអយ្យកោទួត ព្រះអង្គដែលព្រះអង្គបានបួងសួងសុំឯករាជ្យក្នុងសកម្មភាពបូជនីយកិច្ចទាមទាឯករាជ្យរបស់ព្រះអង្គ។
៣-ចេតិយព្រះបាទនរោត្តម
នៅផ្នែកខាងជើងនៃរូបសំណាក
ព្រះបាទនរោត្តមមានព្រះចេតិយមួយដែលសាងសង់នៅថ្ងៃទី១៣ខែមិនាឆ្នាំ១៩០៨សម្រាប់តម្កល់ព្រះបរមធាតុ
សម្តេចនរោត្តមដែលជាព្រះអយ្យកោទួត របស់ព្រះករុណា
សម្តេចនរោត្តមសីហនុ។
ព្រះបាទនរោត្តម(១៨៣៤–១៩០៤) សោយរាជ្យជាស្តេចនៃ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ពីឆ្នាំ១៨៥៩ ដល់ឆ្នាំ ១៩០៤។ ទ្រង់ជាព្រះរាជបុត្រច្បងនៃ
សម្ដេចព្រះអង្គឌួង ។
ព្រះបាទនរោត្តមត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្តេចខ្មែរទី១នៃសម័យខ្មែរទំនើបក្រោមអាណានិគមនិយមបារាំង។ ទ្រង់ត្រូវបានគេស្គាល់ច្បាស់ដោយសារការការពារប្រទេសកម្ពុជាកុំឲ្យបាត់បង់ទៅក្នងការដណ្ដើមគ្នារវាងប្រទេសជិតខាង។ នៅឆ្នាំ១៨៦៣ ដើម្បីរារាំងប្រទេសជិតខាងដ៏ខ្លាំងទាំងពីរ កុំឲ្យយកទឹកដីកម្ពុជាបាន ទ្រង់បានអញ្ជើញបារាំងឲ្យមកធ្វើជាអាណាព្យាបាលប្រទេសកម្ពុជា។ព្រះអង្គបានផ្លាស់រាជធានីពី
ឧដុង្គមកក្រុង
ចតុមុខមង្គលនៅឆ្នាំ១៨៦៦។
៤-ព្រះចេតិយព្រះបាទអង្គឌួង
ព្រះចេតិយ
ព្រះបាទអង្គឌួងស្ថិតនៅខាងត្បូងនៃរូបបដិមា
ព្រះបាទនរោត្តមដែលត្រូវជាព្រះអយ្យកោលួត
ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ។ ព្រះចេតិយនេះបានកសាងនៅថ្ងៃទី១៣ខែមិនាឆ្នាំ១៩០៨។
ព្រះអង្គឌួង (១៨៤០ - ១៨៥៩)
ឆ្នាំ១៨៤០
ព្រះបាទអង្គឌួងបានគ្រងរាជ្យនៅវាំងស្បែក ស្រុកពញាឮ លុះដល់ឆ្នាំ ១៨៤៧ ទើបទ្រង់បានត្រូវអភិសេកឲ្យឡើងសោយរាជ្យជាព្រះមហាក្សត្រនៅ
ឧដុង្គ។ព្រះបាទអង្គឌួងយាងចូលទិវង្គតនៅក្រុង
ឧដុង្គហើយព្រះបរមធាតុត្រូវបានតម្កល់នៅព្រះចេតិយនៅលើ
ភ្នំឧដុង្គដែលមានចំងាយ៤០គីឡូម៉ែតនៃភាគខាងជើងនៃទីក្រុងភ្នំពេញ។ក្រោយមកព្រះបរមធាតុត្រូវបានយកមកតម្កល់នៅព្រះចេតិយដែលស្ថិតក្នុងបរិវេណ
វត្តព្រះកែវមរកតនេះ។
៥-ចេតិយព្រះអង្គម្ចាស់ នរិន្រ្តពង្ស
ព្រះចេតិយនេះសម្រាប់ដាក់ព្រះ បរមធាតុ
ព្រះអង្គម្ចាស់នរិន្រ្ទពង្សដែលជាព្រះអនុជរបស់
ព្រះបាទសីហមុនី ដែលបានសុគតដោយសារោគាពាធថ្ងៃ ពុធទី៨ខែតុលា គ.ស២០០៣ ត្រូវ និងថ្ងៃទី១៣កើត
ខែអសុជ្សឆ្នាំមមី បព្ចាស័ក ព.ស.២៥៤៤៧។
៦-កឹងព្រះបាទ
កឹងព្រះបាទជាកន្លែងសម្រាប់តម្កល់ស្នាមព្រះពុទ្ធបាតទាំង៤ព្រះអង្គដែលបានត្រាស់ដឹងនៅក្នុង
ភទ្ទកប្បយើងនេះមាន
កុកសន្ធោ នាគមនោ កស្សបោ គោតមោ និងបដិមា
ព្រះ អរិយមេត្តេយ្យោ ឬ
អារ្យមេត្រីដែលនឹងបានត្រាស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធទៅអនាគតនៅ ព.ស ៥០០០។ព្រមទាំងមានវត្ថុសិល្បៈដ៏ទៃទៀតដែលបានរក្សាទុកនៅទីនេះដែរក្នុងនោះមានពុទ្ធបដិមាជាច្រើន សាស្រ្តាស្លឹករិត និងគំនូរព្រះឆាយល័ក្ខណ៍។របស់ព្រះករុណា
សម្តេចនរោត្តមសីហនុពេលដែលព្រះអង្គបានបួសមួយព្រះវស្សានៅក្នុងព្រះវិហាព្រះកែវមរកតនៅថ្ងៃទី ៣១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៤៧។
៧-ភ្នំកៃលាស ឫ ភ្នំមណ្ឌប
គឺជាភ្នំសិប្បនិមិត្តដែលតំណាងឲ្យ
ភ្នំកៃលាស។នៅលើ
ភ្នំកៃលាសនេះមានប្រាសាទមណ្ឌបមួយដែលមានតម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាមួយចំនួននិងមានតម្កល់ព្រះពុទ្ធបាទនៅចំកណ្ដាលទៀតផង។ស្នាមពុទ្ធបាទនេះធ្វើអំពីស្ពាន់បិទមាស។នៅលើស្នាមពុទ្ធបាទ នេះមានឆ្លាក់រូបផ្សេងៗចំនួន១០៨ដែលតំណាងអោយមង្គល១០៨ដែលតំណាងធម្មវិន័យនិងដំណើរអតីតជាតិរបស់ព្រះពុទ្ធមុនពេលព្រះអង្គបានត្រាស់ដឹងព្រមទាំងមានតម្កល់ពុទ្ធបដិមាធ្វើពីថ្មម៉ាបជាអំណោយពីប្រទេសភូមា។
៨-ប្រាង្គគន្ធបុប្ផា
គឺជាប្រាង្គដែលកសាងតាមរចនាបទបន្ទាយស្រីសាងសង់នៅឆ្នាំ១៩៦០សម្រាប់តម្កល់ព្រះបរមធាតុរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍នរោត្តមគន្ធបុប្ផាដែលជាបុត្រីសំណប់ព្រះទ័យរបស់ព្រះបានរោត្តមសីហនុ។ព្រះអង្គបានសុគតដោយរោគាពាធពេលដែលព្រះអង្គម្ចាស់មានព្រះជន្ម៤ព្រះវស្សា។ ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ នរោត្តម គន្ធ បុបា្ផ ជាបុត្រី នៃអង្គសម្តេចឪ ជាមួយ ព្រៈមាតា ព្រៈនាម ស៊ីសុវត្ថិ ពង្សានមុនី។
ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ នរោត្តម គន្ធ បុបា្ផ ប្រសូត្រ នៅថ្ងៃទី ១៦ ខែ សីហា គ.ស ១៩៤៨
។ទ្រង់សុគត នៅ ថ្ងៃទី ១៣ ខែ ធ្នូ គ.ស ១៩៥២ ។
ប្រាង្គនេះសាងសង់តុបតែងលំអតាមរចនាបទប្រាសាទបន្ទាយស្រី។មុនពេលដែព្រះបាទនរោត្តមសីហនុចូលទិវង្គត ព្រះអង្គបានទុកព្រះរាជបណ្តាំថាពេលដែលព្រះអង្គសុគតទៅ សូមទុកព្រះបរមធាតុរបស់ព្រះអង្គជាមួយ ព្រះរាជបុត្រីសំណប់ព្រះទ័យរបស់ព្រះអង្គ។
ដោយសារតែព្រះរាជបណ្តាំនេះហើយទើបមិនមានការសាងសង់ព្រះចេតិយ ណាមួយសម្រាប់ព្រះអង្គឡើយ។ ពិធីដង្ហែព្រះអដ្ឋិធាតុត្រូវបានគេធ្វើនៅថ្ងៃទី១១ខែកក្កដាឆ្នាំ២០១៣ពីប្រាសាទទេវាវិច្ឆ័យទៅតម្កល់នៅប្រាង្គព្រះគន្ឋបុប្ផា។
ថ្ងៃទី ១០ ដល់ ១៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៣ ត្រូវនឹងថ្ងៃ ៣កើតដល់៦កើត ខែ អាសាឍ ឆ្នាំម្សាញ បព្ចាស័ក ព.ស.២៥៥៧។ពិធីដង្ហែព្រះអដ្ឋិធាតុដ៏ឧឡារឹករបស់ព្រះបាទនរោត្តមសីហនុដែលមានរយៈពេលបីថ្ងៃដែលដង្ហែពីព្រះបរមរាជវាំងយាងមកកាន់ព្រះចេតិយព្រះគន្ធបុប្ផាដែលស្ថិតនៅព្រះវិហារកែវមរកត។នៅព្រឹកថ្ងៃទីមួយនៃព្រះរាជពិធី ប្រជារាស្រ្តយាងច្រើនកុះករបានប្រមូលផ្តុំគ្នារាប់បាទនៅមុខព្រះបរមរាជវាំង ហើយពេលរសៀលមានសង្ឃប្រមាណ៣០០០អង្គបានសូត្រធម៌បួងសួងឧទិសកុសល្សផលបុណ្យដល់ព្រះវីរក្សត្រនៅខាងមុព្រះបរមរាជវាំង។
យោងតាមកម្មវិធីបុណ្យ នៅថ្ងៃទីពីរ ក្បួនដង្ហែព្រះអដ្ឋិធាតុដោយស្មើរជើងចេញពីព្រះបរមរាជវាំងយាងទៅតម្កល់ទុកនៅព្រះវិហារព្រះកែវមរកត។បន្ទាប់មកនៅថ្ងៃទីបី ព្រះអដ្ឋិធាតុបានយាងទៅតម្កល់ទុកនៅព្រះចេតិយគន្ធបុប្ផានៅព្រះវិហារព្រះកែវមរកតដែលស្ថិតក្នុងបរិវេណព្រះបរមរាជវាំង។
នៅថ្ងៃសុក្រទី១១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៣ ត្រូវនឹងថ្ងៃ ៤កើត ខែ អាសាឍ ឆ្នាំម្សាញ បព្ចាស័ក ព.ស.២៥៥៧ មានប្រជារាសប្រមាណ២០០០០នាក់បានចូលរួមដង្ហែក្បួនដោយស្មើជើងដែលមានចម្ងាយ១០គីឡូម៉ែត។រាល់បុគ្គលិកក្រុមហ៊ុនងកជននិងបណ្តាមន្រ្តីរាជការអ្នកមុខអ្នកការត្រូវបានអនុញ្ញាតិអោយឈប់ដំរាកមួយថ្ងៃដើម្បីចូលរួមពិធីដង្ហែព្រះអដ្ឋិធាតុនេះ។
ព្រះករុណាសម្តេចព្រះនរោត្តមសីហនុបានយាងចូលទិវង្គតដោយរោគាពាធក្នុងព្រះជន៩០ព្រះវស្សានៅទីក្រុងប៉េកាំងថ្ងៃទី១៥ខែតុលាឆ្នាំ២០១២ត្រូវនឹងថ្ងៃ ១៥រោចខែ ភទ្របទ ឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស.២៥៥៦ ។ព្រះអដ្ឋិធាតុរបស់ព្រះអង្គត្រូវគេតម្កល់ទុកជាមួយបុត្រីព្រះអង្គទៅតាមព្រះរាជបណ្តាំរបស់ព្រះអង្គ។ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីគុន្ធបុប្ផាបានយាងចូលទីវង្គតនៅព្រះជន៤ព្រះវស្សាដោយរោគាពាធនៅឆ្នាំ១៩៥២។
៩-ព្រះធម្មសាលា
សាលានេះស្ថិតខាងលិចប្រាង្គព្រះគន្ធបុប្ផា សម្រាប់ព្រះសង្ឃចំរើនប្រណិបត្តិទានសីលនិងជាសាលា ឆាន់សម្រាប់ព្រះសង្ឃ។ បច្ចុប្បន្ននេះ ព្រះធម្មសាលានេះត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយព្រះមហាក្សត្រនិងព្រះញ្ញាតិវង្សានុវង្សសំរាប់ពិធីបុណ្យផ្សេងៗជាពិសេសបុណ្យដាក់បិណ្ឌនិងប្រណិបត្តិសមាទាសីលជារៀងរាល់ថ្ងៃឧបោសថសីលដោយ ព្រះមហាក្សត្រនិងព្រះញា្ញត្តិវង្សានុវង្ស តែងតែយាងមកបួងសួងនៅព្រះធម្មសាលាជាប្រចាំ។
១០-ព្រះចេតិយព្រះបាទនរោត្តមសុរាម្រឹត
ស្ថិតនៅផ្នែកនិរតីនៃព្រះវិហារព្រះកែវមរកត។ ព្រះចេតិយនេះកសាងតាមបែបរចនាបទខ្មែរ (បន្ទាយស្រី)ដែលមានក្បូក្បាច់ល្អប្រណិត។ព្រះចេតិយនេះសំរាប់តម្កល់ព្រះអដ្ឋិធាតុរបស់ព្រះអយ្យកោនិងព្រះអយ្យការបស់ព្រះបាទនរោត្តមសីហមុនី។
ព្រះចេតិយនេះតម្កល់ព្រះអដ្ឋិធាតុរបស់ព្រះបាទសុរាម្រឺតដែលបានចូលទីវង្គតនៅឆ្នាំ១៩៦០និងតម្កល់ព្រះអដ្ឋិធាតុរបស់សម្ដេចមហាក្សត្រីយានី កុសុមៈនារីរតន៍ដែលបានយាងចូលទីវង្គតនៅថ្ងៃទី២៧ខែមេសាឆ្១៩៧៥នៅឯទីក្រុងប៉េកាំងនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។
១១-រោងជួងកាលដើមឡើយមានរោងជួងចំនួនពីរសំរាប់វាយឆ្លងឆ្លើយគ្នាដើម្បីបិទនិងបើកទ្វារនៅក្នុងពិធីបុណ្យផ្សេងៗ ឬសំរាប់ផ្តល់ជាសញ្ញាដល់ព្រះសង្ឃសំរាប់ចូលរៀន។បច្ចុប្បន្ននេះនៅសល់តែរោងជួងមួយតែប៉ុណ្ណោះ ដែលស្ថិនៅទិសពាយព្យ
នៃព្រះវិហារព្រះកែវមរកត។រីឯជួងមួយទៀតត្រូវគេដាក់ព្យួរនៅក្រោមដំបូលអណ្តូងទឹកដែលស្ថិតនៅភាគឧត្តរនៃព្រះចេតិយព្រះបាទនរោត្តមសុរាម្រិត។បច្ចុប្បន្ននេះ គេលែងប្រើប្រាស់ជួងនេះទៀតហើយ។
១២-បណ្ណាល័យ
មានរោងមណ្ឌបមួយដែលស្ថិតនៅខាងជើងព្រះវិហារព្រះកែវមរកត។ រោងមណ្ឌបនេះត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាបណ្ណាល័យសំរាប់តម្កល់ព្រះត្រៃបិដកនិងគម្ពីក្បួនច្បាប់ផ្សេងៗទៀតសំរាប់ព្រះសង្ឃសិក្សាស្រាវជ្រាវ។បច្ចុប្បន្ននេះគេឃើញមានព្រះត្រៃបិដកនិងរូបព្រះគោនន្ទិនត្រូវបានគេតម្កល់ទុកក្នុង បណ្ណាល័យ មណ្ឌបនេះដើម្បីជាសក្ករៈបូជា។នៅក្នុងបណ្ណាល័យមណ្ឌបនេះមានគោនន្ទិនមួដែលយាន
ជំនិះរបស់ព្រះឥសូ។
អំពីព្រះត្រៃបិតក ៖
ព្រះត្រៃបិតក ជាគម្ពីរ ឬ ជាឃ្លាំង ឬ កញ្ជើរសម្រាប់ផ្ទុក នូវពុទ្ធវច្ចនៈដែលមានសរុប ៨៥០០០ ធម្មកន្ធ គឺជា មូលដ្ឋានទ្រឹស្ដី ទ្រទ្រង់ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ព្រះត្រៃបិដកត្រូវចែកចេញជា៣គម្ពីរសំខាន់ៗ មានដូចជា ៖
ក. វិន័យបិតក ៖ (មាន ២១០០០ធម្មកន្ធ ត្រូវ ៥គម្ពីរ ហើយចែកជា ១៣ភាគ) ជាគម្ពីរដែលស្ដីអំពីច្បាប់ ក្រិត្យក្រម ដែលព្រះពុទ្ធបានបញ្ញត្តិហាមប្រាមនិងទ្រង់អនុញ្ញាតិ្ត ទុកជាគោលប្រព្រឹត្តិប្រតិបត្តិនៃបព្វជិតនិងគ្រហស្ថ ។
ខ. សុត្តន្តបិតក ៖ (មាន ២១០០០ធម្មកន្ធ ត្រូវ ៥គម្ពីរ ហើយចែកជា ៦៤ភាគ) ជាកម្រងនៃពុទ្ធិ ផ្នែកព្រះសូត្រ ដែលនិយាយអំពីអំពើល្អ និងអាក្រក់ ការធ្វើបុណ្យទានជាដើម ។
គ. អភិធម្មបិតក ៖ (មាន ៤២០០០ធម្មកន្ធ ត្រូវ ៧គម្ពីរ ហើយចែកជា ៣៣ភាគ) ជាកម្រងទស្សនៈពុទ្ធិដែល និយាយអំពី បរមត្ថវិជ្ជាប្រកបដោយអត្ថ បួនយ៉ាងគឺ ចិត្ត ចេតសិក រូប និព្វាន ។
គោនន្ទិន
គោនន្ទិនជាយានជំនិះរបស់ព្រះឥសូ គោនេះជាពាហនៈ ឬយានជំនិះរបស់ព្រះឥសូរដ៏មហិទិ្ធរិទ្ធដែលគង់លើភ្នំកៃលាស ក្នុងជំនឿខ្មែរបុរាណគេជឿថា គោនេះប្រកបដោយឫទ្ធានុភាព បានជាគេគោរពសក្ការៈ ។ គោនន្ទិននេះមានទម្ងន់ជាង៥០០ គីឡូក្រាម ធ្វើពីប្រាក់៨០% និងធាតុផ្សំផ្សេងទៀតចំនួន២០% ដូចជា ស្ពាន់ សំណ ដែក និង ស័ង្កសី ជាដើម។គោនន្ទិននេះរកឃើញនៅឆ្នាំ ១៩៨៣ នៅស្រុកកោះធំខេត្តកណ្តាល ចំងាយ ៣៩គីឡូម៉ែតស្ថិតនៅភាគខាងត្បូងនៃទីក្រុងភ្នំពេញ។តាមការស្រាវជ្រាវរបស់អ្នកបុរាណវិទ្យាពីសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញបានបញ្ជាក់ថា គោនន្ទិននេះធ្វើនៅសត្តវត្សទី៧ នៃគ្រិស្គសរាជ។
១៣-ថែវនិងគំនូរបុរាណ
ព្រះវិហារព្រះកែវមរកតហ៊ុំព័ទ្ធទៅដោយថែវដែលមានកំផែងខ្ពស់។កាលដើមឡើយ ថែវដែលព័ទ្ធជុំវិញនេះប្រើជាថ្នាក់រៀនបណ្តោះអាសន្នរបស់ព្រះសង្ឃដើម្បីរៀនភាសាបាលីមុនពេលដែលសាលាបាលីបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃទី២៥ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩១៥ ក្រោមព្រះរាជាធិបតីព្រះករុណា ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ។
នៅជញ្ជាំងថែវមានគូរគំនូរបុរាណរឿងរាមកេរ្តិ៍តាំងពីដើមរហូតដល់ចប់។គំនូររឿងរាមកេរ្ត៏នេះចាប់ផ្តើមរឿងពីផ្នែកខាងត្បូងនៃថែវខាងកើតព័ទ្ធជុំវិញព្រះវិហារព្រះកែវមរកតដែលមាប្រវែង៦០៤ម៉ែត កំពស់៣.៦៥ម៉ែត។គំនូរនេះគូរក្នុងឆ្នាំ១៩០៣ ដល់១៩០៤ដោយវិចិត្តករខ្មែរចំនួន៤០នាក់ដឹកនាំដោយ
ឧកញ្ញ៉ាទេពនិម្មិតធាក់ (តាមឯកសារ
លោក វាំង ជួន)។ភាគច្រើននៃផ្ទាំងគំនូរនេត្រូវខូចខាតជាបន្តបន្ទាប់យ៉ាងខ្លាំងក្លាដោយសារអាកាសធាតុនិងពពួកមេរោគ។
នៅឆ្នាំ១៩៨៥គំរោងជួសជុលនិងថែទាំ ដែលមានរយៈពេល៥ឆ្នាំបានធ្វើឡើង ដោយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានិងប៉ូឡូញ។ដំណាក់កាលនៃការជួសជុលជំហ៊ានទីមួយត្រូវបានបញ្ចប់ហើយគម្រោងនៃការជួសជុលនេះត្រូវបានផ្អាកជាច្រើនឆ្នាំដោយពុំមានថវិការគ្រប់គ្រាន់សំរាប់បន្តការជួសជុល រហូតដល់ខែវិច្ឆការឆ្នាំ ២០១៤ គម្រោងនេះត្រូវបានធ្វើបន្តនូវតំណាក់កាលទីពីរបន្តទៀតរវាងរដ្ឋាភិបាលប៉ូឡូញនិងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក្រោមការរៀបចំចាត់ចែងដោយក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង។គម្រោងទីពីរនេះបានបញ្ចប់នៅខែមិនាឆ្នាំ២០១៦ដោយបានជួសជុលផ្នែកជ្រុងខាងលិចឈាងខាងជើងដែលមានប្រវែងជាង១០០ម៉ែតដែលចំណាយថវិការអស់ជិតមួយលានដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិកដោយថវិការជាតិរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។
១៤-សារមន្ទីរដំរី
កសាងនៅឆ្នាំ១៨៩២ ស្ថិតខាងត្បូងវត្តព្រះកែវមរកតជាប់របងព្រះបរមរាជវាំងដែលពីដើមគេហៅថារោងដំរីជាកន្លែងទុកគ្រឿងប្រដាប់ប្រដានិង ចិញ្ចឹមសត្វដំរី ត្រៀមទុកសម្រាមហែក្បួនក្នុងព្រះរាជពិធីបុណ្យផ្សេងៗ។នៅឆ្នាំ១៩៩៦ រោងដំរីត្រូវបានរៀបចំអោយទៅជាសារមន្ទីរក្រោមព្រះរាជតំរិះដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់សម្តេចព្រះនរោត្តមមុនីនាថសីហនុ។សារមន្ទីរនេះចែកជាសាលពិព័រណ៍ រូបថតលំនៅដ្ឋានខ្មែរនិងសំលៀកបំពាក់ប្រពៃណីខ្មែរ ផ្ទះបូរាណខ្មែរចំនួនពីរ រូបសំណាក ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័ន ទី៧ សាលតាំង គ្រឿងប្រាក់រូបដំរី គ្រឿងហែក្បួនទ័ពដំរី បន្ទប់តាំងព្រះឆាយាល័ក្ខណ៍ស្តីពីព្រះសកម្មភាព ព្រះករណា ព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ បន្ទប់តាំងហែក្បួនព្រះរាជពិធីទ្វាទសមាស។
ឯកសារពិគ្រោះ
-ប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ ដោយ ត្រឹង ងា ទំព័រ ១៣៦
-មគ្គុទ្ទេសក៍ទេសចរ ដោយ ស្រី សារឿនទំព័រ ៣០ដល់៦៣
-ប្រវត្តិទស្សនៈ សាសនា សីលធម៌ នយោបាយ ២០០៥ ដោយ ឥន្ទ ឳមសាម៉េងទំព័រ ៦៤
-Jeldres, Julio A., 2003, The Royal House Of Cambodia, Monument Books, Phnom
Penh
-The Age of Angkor by Pich Keo, Page 36
